Matura 2024! Jak napisać rozprawkę? Temat: marzenia o lepszym świecie a zderzenie z rzeczywistością.

TEMAT: Marzenia o lepszym świecie a zderzenie z rzeczywistością.

WSTĘP:

Człowiek nie  kieruje się wyłącznie egoizmem. Przynajmniej część swoich sił stara się zwrócić ku otaczającym go warunkom, realiom, okolicznościom. Każdy przemija, więc wielu chciałoby coś po sobie pozostawić, odcisnąć swój ślad, przyczynić się do dobra grupy, społeczeństwa, ogółu.

Teza:

Marzenia o lepszym świecie są siłą zmieniającą rzeczywistość, mają ogromne znaczenie dla rozwoju ludzkości, ale z drugiej strony próba ich realizacji pojedynczym osobom dostarcza niekiedy wiele rozczarowań, przykrości i zgryzot. 

Zwróćcie koniecznie uwagę na to, że w temacie nie ma mowy o marzeniach o lepszym życiu, tylko „świecie”. Niektórzy moi podopieczni wykazywali tu tendencję do zmiany tematu. Słowo „zderzenie” kojarzące się z komunikacyjnymi wypadkami sugeruje, że konfrontacja życzeń, oczekiwań, pięknych wizji z prawami rządzącymi światem bywa bolesna. Wcale jednak nie musimy przyjmować tezy jednostronnie ujmującej zagadnienie. Kiedy myślicie nad argumentami, pamiętajcie, że dobrze od razu ułożyć sobie dwa. Z czego płynie moja rada? A stąd, że argument od argumentu powinien się nieco różnić. Jeśli pójdziecie w stronę „na dwoje babka wróżyła”, „medal ma dwie strony”, no to każdy z argumentów będzie ujmował rzecz zdecydowanie inaczej.

– marzący o lepszym świecie dostają za swoją prostoduszność, może łatwowierność, naiwność „po głowie”

– ale przecież świat jednak się zmienia… rozwój widać w wielu dziedzinach. Owszem, są i uboczne skutki, następstwa negatywne, regres, cofnięcie się tu i ówdzie, jednak każde dziesięciolecie przynosi wyższe standardy życia, więcej praw obejmujących rosnącą liczbę ludzi, wzrost świadomości wielu osób w zakresie potrzeby ochrony środowiska, zrównoważonego rozwoju, odpowiedzialności i tak dalej.

ARGUMENT I:

Wytrwały wysiłek wielu ludzi dobrej woli, zapaleńców, społeczników, idealistów, wynalazców, reformatorów prowadzi do rozwiązywania bieżących problemów i przyczynia się do rozwoju ludzkości w wielu dziedzinach. Jakość życia dziś większości populacji jest zupełnie inna niż sto lat temu. Owszem, wiele wyzwań wciąż przed nami, ale wzrost dobrobytu, dostęp do wiedzy, możliwości samorealizacji jednostek są na wiele wyższym poziomie niż dawniej.

KOMENTARZ DO ARGUMENTU POWYŻEJ:

To dla przykładu teraz. Na początku XIX stulecia na kontynencie powszechną formą sprawowania władzy była monarchia absolutna, a pod koniec we Francji utrwalił się już ustrój demokratyczny,  w pozostałych krajach natomiast rozwijały się parlamenty, formy władzy wykonawczej. W pierwszych latach wieku dominował brutalny kapitalizm, w ostatnich robotnicy mieli zdecydowanie więcej praw, nie pracowali już kilkanaście godzin dziennie, a jedynie osiem. Podobnie było z sytuacją chłopów. Początkowo na wielu obszarach pracownicy na wsi mieli status niemal niewolników, by z czasem zyskać wolność, ziemię, a od 1895 roku rozwijają się ludowe partie na ziemiach polskich w zaborze austriackim. W 1796 dokonano pierwszego szczepienia. Dało ono odporność na ospę prawdziwą. W ciągu dwustu następnych lat choroba ta została wyeliminowana, a wcześniej zaliczano ją do największych plag ludzkości. W 1802 roku skonstruowano pierwszy parowóz. Wkrótce budowano linie kolejowe na wszystkich kontynentach poza Antarktydą. Trzeba Wam więcej dowodów?

PRZYKŁAD I:

Bohater „Lalki”, Stanisław Wokulski był społecznikiem i wizjonerem. Realizował program pozytywistów. Wierzył że rozwój gospodarczy, współpraca społeczeństwa zapewni lepszą przyszłość Polakom. Był przekonany, że dzięki wykształceniu, pracy poprawią swój byt i może w przyszłości odzyskają niepodległość. Mimo wielu sukcesów przeżył jednak rozczarowanie. Na końcu powieści wycofał się z życia publicznego, może wyjechał, może odebrał sobie życie. Trzeba jednak zauważyć, że zapewnił dostęp do pracy wielu ludziom, wsparł trudną do oszacowania liczbę drobnych kupców, rzemieślników, studentów. Wyciągał rękę do wielu osób, które znalazły się z losowych powodów w sytuacjach kryzysowych. Przykładem może być choćby Węgiełek, któremu spaliły się warsztaty, a po pewnym czasie, dzięki pomocy Wokulskiego myślał już o otwarciu fabryczki. Przedsiębiorca zdobyte niemałe pieniądze przeznaczył między innymi na sfinansowanie Ochockiemu naukowego laboratorium z prawdziwego zdarzenia.

KOMENTARZ DO PRZYKŁADU POWYŻEJ:

Prus w „Lalce” pokazał porażkę swojego pokolenia, przegraną pozytywistów. Wszak jeden z najwybitniejszych Polaków swojej epoki, owszem – postać fikcyjna – poniósł klęskę. Wyczerpał siły w walce z otoczeniem, jego obojętnością, egoizmem grup i środowisk, wygodnictwem, małostkowością. Był wykształcony, zdolny, energiczny, pracowity, znał program pozytywistów ze Szkoły Głównej, a od pewnego momentu dysponował wielkimi pieniędzmi. Był wprost stworzony do wdrażania poszczególnych punktów tego programu. Sukcesu, o jakim marzył, nie odniósł. Prus chyba jednak był zbyt krytyczny wobec siebie i swoich kolegów – pozytywistów. Historycy współcześnie doceniają ich dzieło, przyznają zasługi tym społecznikom, potwierdzają, że przyczynili się do modernizacji kraju. Wiadomo, że analfabetyzm na wsiach znacząco się zmniejszył w okresie aktywności rówieśników Prusa. Na listach poboru rekruta do carskiej armii była rubryka dotycząca analfabetyzmu. Stąd wiemy o zmianach w tym zakresie.

KONTEKST I:

Marzyciele, idealiści, zapaleńcy, eksperymentatorzy zmieniają rzeczywistość. To oni wywołują ruch, doprowadzają do zmian, nawet jeśli nie od razu jest to widoczne. Przykładem może być postęp, jaki dokonał się w wieku XIX, kiedy to w Europie rozwinął się parlamentaryzm, a partie socjalistyczne i  wielu innych aktywistów z różnych środowisk spowodowali, że robotnicy zyskali wiele praw i lżejsze warunki pracy.

ARGUMENT II

Często marzyciele napotykają na ogromny opór materii i zderzenie ich pragnień, idealizmu, pasji z rzeczywistością okazuje się bolesne, a dla nich samych oznacza nawet niebezpieczeństwo, uczestniczenie w działaniach ryzykownych, niszczących.

KOMENTARZ DO ARGUMENTU II:

To, co widać po upływie wielu lat, w szerszej perspektywie, umykało niecierpliwym reformatorom, zapalonym wizjonerom i działaczom społecznym czy politycznym. Oni często zderzali się z obojętnością sobie współczesnych, z niezrozumieniem. Tracili energię bądź wchodzili w niebezpieczne dla nich konfrontacje.

PRZYKŁAD II

Cezary Baryka z powieści „Przedwiośnie” od okresu dojrzewania miał wysoką wrażliwość społeczną. Uległ marzeniom o przebudowie świata z takim rozmachem, śmiałością, o jakiej mówili komuniści. Fascynowała go wizja przemian, które zapewnią sprawiedliwość i godne warunki życia wszystkim ludziom. Choć jego ojciec krytycznie odnosił się do komunistów, to jednak okazał się podobnym do syna idealistą. Świadczy o tym wizja szklanych domów, utopia, która wzmocniła u młodego człowieka przekonanie, że przyzwoici ludzie powinni troszczyć się o słabszych i myśleć o poprawie ich losu. Gdy przebywał w Nawłoci, widział trudne położenie bezrolnych i małorolnych chłopów. Bardzo chciał zrobić coś, by całe rzesze tych biedaków wydobyć z rozpaczliwej nędzy. Po powrocie do Warszawy szukał środowiska politycznego, które zaproponowałoby dobry program działania. Rozczarowali go zarówno komuniści, jak i sprawujący władzę politycy. W geście protestu wziął udział w manifestacji idącej na Belweder i prawdopodobnie został ranny lub zginął. To przykład tragicznego w skutkach zderzenia marzeń z rzeczywistością.

KONTEKST II:

Historia odnotowuje wiele przykładów ofiar spośród tych, którzy domagali się reform społecznych i ekonomicznych. Wymienić można choćby robotników polskich z roku 1970, którzy polegli pod bramą stoczni w Gdyni. Już w roku 1980 protestów i strajków uciszyć się nie dało. Powstał największy w naszej historii związek zawodowy, niezależny, wymykający się kontroli partii rządzącej. W latach dziewięćdziesiątych ostatecznie Polska zrzuciła jarzmo komunizmu, wyzwoliła się od zależności od ZSRR i Rosji.

KOMENTARZ DO KONTEKSTU POWYŻEJ:

Wybory w 1989 były wolne częściowo, te w pełni wolne przeprowadzono w 1991. W 1993 roku Polskę opuścił ostatni rosyjski żołnierz.

ZAKOŃCZENIE:

Bez wątpienia świat ewoluuje, staje się lepszy, choć ludzkość z wieloma nieszczęściami nie może się wciąż uporać, by przywołać jako przykład wojny czy produkcję ogromnych ilości odpadów. Ścieranie się ideałów, wizji, ambitnych projektów z niesatysfakcjonującą marzycieli rzeczywistością nie może przebiegać łagodnie. Konflikt jest nieunikniony. Z perspektywy życia jednostek czasem wydaje się, że niewiele się zmienia, ale jeśli spojrzeć na problem w dłuższym okresie, to można zachować ostrożny optymizm.

TEMAT: Marzenia o lepszym świecie a zderzenie z rzeczywistością (propozycja druga). 

Tę poniższą propozycję pisałem trochę wbrew sobie, ale myślę, że drugie ujęcie zagadnienia  też ma sens. Napisałem, by pokazać Wam, jak różnie możecie patrzeć na zjawiska, procesy, problemy. To także okazja do powtórki materiału, przemyślenia tego, co zapamiętaliście z lektur.

Marzenia o lepszym świecie a zderzenie z rzeczywistością.

WSTĘP:

Ludzkość od najdawniejszych lat snuła projekty lepszego urządzenia państw i korzystniejszego ułożenia społecznych relacji. Wymienić można choćby „Państwo” Platona. Niestety, natura człowieka nie jest pozbawiona wad. Gdyby udoskonalenie rzeczywistości było takie proste, zrobiono by to już dawno. Co gorsza, działania, by niektórym utopijnym wizjom nadać realne kształty, zakończyły się katastrofami i ludobójstwem na nieznaną nigdy wcześniej skalę.

TEZA:

Próba realizacji marzeń o lepszym świecie bywa ryzykowna, ponieważ oznacza konflikt między starym i nowym, a niekiedy zbiorowe oczekiwanie na upragnioną krainę szczęścia wykorzystywane jest do przejęcia władzy przez ludzi brutalnych i bezwzględnych.

ARGUMENT I:

To, co powstaje jako marzenie w umysłach ludzi z natury rzeczy może być zbyt odległe od zastanych warunków, ograniczeń. Wysiłki, by zrealizować idealne wizje, prowadzą do krwawych starć, zamieszek, rewolucji. Giną ludzie, ład społeczny chwieje się. Straty niekiedy są ogromne. Z pięknych zamiarów rodzą się wielkie więzienia, ponieważ zaprowadzenie sprawiedliwości i urządzenie doskonałego społeczeństwa wymaga rzekomo, przynajmniej na początku, silnej władzy i politycznej przemocy.

PRZYKŁAD I:

Najbardziej skrajny przykład wyidealizowanych koncepcji urządzenia świata to utopie. Jedną z nich był komunizm. Stefan Żeromski w „Przedwiośniu” przedstawił czytelnikom obraz rewolucji bolszewickiej i chaosu, jaki wywołała. Główny bohater, Cezary Baryka w drodze do Polski, ojczyzny swoich rodziców przekonał się na własne oczy, jak żołnierze traktują prostych ludzi, z jaką pogardą się do nich odnoszą. Widział też upadek norm społecznych, gdy maszynista wymuszał haracz od podróżnych, zatrzymując pociąg na długie godziny. Walizkę z niezwykle ważnymi dla Seweryna lekami bezwstydnie ukradziono w przechowalni bagażu. Ojciec Cezarego zapewniał młodzieńca, że w Moskwie wszystko od zbrodni się zaczęło i na zbrodni się skończy. Sam przewrót doprowadził do ujawnienia się konfliktów etnicznych. W Baku doszło do rzezi Tatarów, potem Ormian. Młody człowiek widział morze ofiar. Poruszył go widok ciała pięknej, młodej dziewczyny, której życie brutalnie przerwał konflikt, jaki przed rewolucją pozostawał co najwyżej w fazie uśpienia.

PRZYKŁAD I (WERSJA DWA) –PONIŻEJ PRZYKŁAD II TEŻ POWSTAŁ W OPARCIU O “PRZEDWIOŚNIE”. STĄD KONIECZNOŚĆ ZASTĄPIENIA W JEDNYM Z PRZYKŁADÓW POWIEŚCI ŻEROMSKIEGO INNYM DZIEŁEM. 

Rewolucja przedstawiona w „Nie-Boskiej komedii” Zygmunta Krasińskiego okazała się niezwykle trafnym opisem zjawiska. Autor uchwycił uniwersalne prawidła rządzące przewrotem. Zbuntowany tłum pała żądzą odwetu, zemsty i chce przede wszystkim zająć miejsca warstw dotąd uprzywilejowanych. Hrabia Henryk w rozmowie z Pankracym oświadcza, że widział we wrogim sobie obozie „wszystkie stare zbrodnie świata ubrane w szaty świeże”. Rewolucja nie prowadzi do zapowiadanej przez jej przywódców zmiany na lepsze. Może przyśpieszyć kres cywilizacji. Pankracy, zdolny demagog intuicyjnie szuka wsparcia u swojego rywala, hrabiego Henryka, ponieważ rozumie, że burzenie jest o wiele łatwiejsze niż tworzenie nowego porządku, budowanie rzeczywistości, w której nie będzie wyzysku, niesprawiedliwości, dominacji jednych nad drugimi. Oczywiście, trudno sobie wyobrazić, że przedstawiony w dramacie zrewoltowany tłum, upajający się przemocą, dewastacją, zbrodniami, wyzwolony z okowów obyczajowych norm nagle z dnia na dzień wróci do pracy, zgodnego współistnienia i wzajemnego szacunku. Krasiński tworzył dzieło w oparciu o własne obserwacje rewolucyjnych wystąpień w Europie, jak również pisane świadectwa dotyczące Wielkiej Rewolucji Francuskiej. W dramacie po walce i pokonaniu arystokratów, bogatych właścicieli banków Pankracy ginie. To symboliczny znak przegranej zarówno tych, którzy bronili dawnego porządku, jak i tych, którzy go zburzyli, a dokładnego wyobrażenia lepszego świata nie mieli.

KONTEKST I:

Odpowiedzią na utopie stały się antyutopie, jak choćby „Nowy wspaniały świat” Aldousa Huxleya i „Rok 1984” George’a Orwella. Autorzy przestrzegali w nich przed realizacjami zbyt śmiałych wizji przyszłości. Ta druga z wymienionych powieści jest szczególnie interesująca, ponieważ zrodziła się z obserwacji i doświadczeń pisarza, który świetnie rozpoznał praktykę reżimu komunistycznego, metody zniewolenia społeczeństwa, ingerencje w najbardziej prywatne, intymne sfery życia. Totalitaryzm, również ten zaprowadzony przez bolszewików, okazał się najpełniejszą formą zniewolenia.

ARGUMENT II:

Zbyt odległe od rzeczywistości wizje, niedające się zrealizować łagodnie, pokojowo rodzą frustracje, agresję, prowadzą do desperackich czynów. Z drugiej strony marzenia o lepszym świecie, które powstały w umysłach jednych ludzi, wcale nie muszą być użyteczne, przydatne i dobre dla innych osób, grup czy środowisk.

PRZYKŁAD II:

(UWAGA! DO ZASTOSOWANIA GDY PRZYKŁAD I NAPISZECIE W OPARCIU O NIE-BOSKĄ KOMEDIĘ)

Opowieść Seweryna o szklanych domach stała się źródłem zawodu, rozczarowania dla Cezarego, głównego bohatera „Przedwiośnia” Stefana Żeromskiego. To, co zastał tuż za granicą, było dalekie od pięknych, zadbanych osiedli, o których mówił ojciec. Sposobu na spełnienie utopijnego projektu marzeń dwudziestoletni Baryka, oczywiście, nie widział. Zderzenie z rzeczywistością było bolesne, a frustracja młodego człowieka narastała, gdy z czasem poznawał coraz lepiej rozmiary przepaści pomiędzy ludźmi zamożnymi, dobrze sytuowanymi, a społecznymi nizinami. Możliwe, że piękno wizji szklanych domów pobudziło bohatera do działań dla niego niebezpiecznych, a wcale nieprzynoszących wymiernych efektów. Romantyczny gest z zakończenia powieści, gotowość do złożenia ofiary ze swego życia nie przyczyniały się do znalezienia sposobu na reformę rolną czy też do zapewnienia opału na zimę marznącym dzieciom.

KONTEKST II:

W „Tangu” Sławomir Mrożek przedstawił świat, o który walczyły dwa pokolenia nowoczesnych inteligentów, wprowadzających w życie hasła obyczajowej rewolucji. W urządzonej przez generacje dziadków i rodziców rzeczywistości Artur nie potrafił się odnaleźć. Nie mogąc zbudować z bliskimi wspólnego języka, popadł w stan tak wielkiej irytacji, że zaczął myśleć o działaniach opartych na manipulacji bądź przemocy. Nie zdołał swoich intryg doprowadzić do końca. Został ofiarą znienawidzonego brutala, Edka, który przejął władzę w świecie, w którym fantazje o lepszej przyszłości wywołały chaos w sferze tradycyjnych wartości.

KONTEKST II (DRUGA PROPOZYCJA)

Bradbury Ray w swojej powieści „451 stopni Fahrenheita” przedstawił futurologiczną wizję społeczeństwa, w którym każdemu przyznaje się prawo do szczęścia. Jest ono jednak pod wieloma względami upośledzone. Nikt nie może się czuć gorszy, więc każdy przekaz upraszcza się w najwyższym stopniu, by ktoś nie pomyślał, że jest głupszy od innych. Książki są palone, a podstawową rozrywką staje się trójwymiarowa telewizja i uczestnictwo widzów w życiu bohaterów telenowel. 

ZAKOŃCZENIE:

Zamiast marzeń może lepiej tworzyć realistyczne projekty, których szczegółowe rozwiązania i ich wdrażanie powinny być negocjowane ze wszystkimi zainteresowanymi stronami. Od rewolucji lepsza jest droga ewolucyjnego rozwoju. Parlamentaryzm jest w końcu jedną z cenniejszych zdobyczy ludzkości. Daleko mu do doskonałości, ale to niezła platforma do wypracowywania niezbędnej zgody do realizacji wspólnych planów na przyszłość i reakcji na bieżące wyzwania.

DRODZY UCZNIOWIE, NAUCZYCIELE, RODZICE WSPOMAGAJĄCY!!

Od 2023 podchodzący do matury piszą ją w nowym ujęciu, według nowych wymagań. Prawdopodobnie od 2025 roku znów zajdą zmiany. Taki już urok naszej edukacji. Poniżej wklejam link do innej przykładowej rozprawki z komentarzami przygotowanej zgodnie z wymogami na rok 2023 i 2024. 

Link:

Jak pisać? rozprawka o wolności – poradnik/samouczek. Materiał dla maturzystów.  

Poniżej garść linków do omówień lektur obowiązkowych i nie tylko: 

Społeczno-polityczna problematyka w “Przedwiośniu” Stefana Żeromskiego

“Lalka” Bolesława Prusa – pełne omówienie z przedstawieniem treści rozdział za rozdziałem

“Lalka” Bolesława Prusa – związki z filozofią 

“Lalka” Bolesława Prusa – rzecz o elitach

“Lalka” Bolesława Prusa i nieprzemijające pytania o moralność kapitalizmu

“Lalka” Bolesława Prusa – rzecz o Rzeckim 

Pozytywizm – wprowadzenie do epoki, podstawowe wiadomości

Ray Bradbury: “451 stopni Fahrenheita” – omówienie i zachęta do przeczytania

Michaił Bułhakow: “Mistrz i Małgorzata” – szczegółowe omówienia i analiza 

Gustaw Herling-Grudziński: “Inny świat” – omówienie szczegółowe  

Stanisław Wyspiański: “Wesele” – analiza, omówienie 

Sofokles: “Antygona” – omówienie, analiza

William Szekspir: “Makbet” – omówienie szczegółowe

Albert Camus: “Dżuma“ – omówienie szczegółowe 

Korzystajcie z okna wyszukiwarki na stronie oraz z alfabetycznego spisu treści na dole każdej karty. Zainteresowanych klasyką kina zapraszam do działu FILM (rozwija się pod hasłem BLOG w głównym “menu” strony). 

I jeszcze dwa słowa od autora. 

Jeśli Was lub Waszych znajomych czeka w niedługim czasie egzamin ósmoklasisty lub matura, pamiętajcie o możliwości skorzystania z prowadzonych przeze mnie indywidualnych bądź grupowych zajęć przygotowujących do tej próby. Lekcje odbywają się on-line, w Warszawie, do wyboru – u ucznia bądź na osiedlu Stara Miłosna.  W zakładce KONTAKT znajdziecie adres e-mail i numer telefonu.

Możecie też zajrzeć na stronę Sztuka Słowa pod zakładkę: referencje. 

Uczniów z programu  International Baccalaureate, szykujących się do matury międzynarodowej zapraszam również. 

Kto woli pracować sam, niech regularnie przegląda zasoby bazy wiedzy. Warto uważnie przestudiować zwłaszcza materiały z działu “Jak pisać”. 

Kategoria: Jak pisać